Πολλές φορές ὥς τώρα στή ζωή μου παρακολούθησα τέλεση μυστηρίου γάμου σέ διάφορους ναούς στήν ἐπαρχία καί τήν πρωτεύουσα, στό χωριό καί τήν πόλη, καλεσμένος ὡς συγγενής, γνωστός ἤ φίλος. Ἀπό τήν παρακολούθηση αὐτή σχημάτισα τή γνώμη πώς παρ᾿ ὅλη τήν καλή διάθεση τόσο οἱ ἐρχόμενοι «εἰς γάμου κοινωνίαν» ὅσο καί οἱ καλεσμένοι ἐλάχιστα ἀπό τά ὅσα λέγονται κατά τήν τέλεση τοῦ μυστηρίου προσέχουν καί ἀπό αὐτά πολύ λιγότερα εἶναι σέ θέση νά κατανοήσουν. Αὐτό κατά τή γνώμη μου ὀφείλεται σέ δύο βασικούς λόγους.
α) Σέ ἕνα τέτοιο θεμελιακό καί εὐχάριστο γεγονός, ὅπως εἶναι ὁ γάμος, ὅσοι παρακολουθοῦν τό μυστήριο εἶναι κάπως δύσκολο νά συγκεντρωθοῦν στόν ἑαυτό τους, νά κατανοήσουν τά τελούμενα καί τά λεγόμενα καί νά συμπροσευχηθοῦν γιά τήν πραγματική εὐτυχία τῶν νεονύμφων. Ὅπως ὅλοι μας ἀπό τήν πείρα γνωρίζουμε, μιά τέτοια αὐτοσυγκέντρωση δέν εἶναι καί τόσο εὔκολη ὑπόθεση. Πολλῶν ἡ προσοχή ἐπικεντρώνεται στούς νεονύμφους καί τόν κουμπάρο· στήν περιβολή τους καί τήν ὅλη τους ἐμφάνιση, στή στάση τους καί τίς ἀντιδράσεις τους κατά τή διάρκεια τῆς τέλεσης τοῦ μυστηρίου. Ἄλλων τά βλέμματα περιφέρονται στούς διάφορους καλεσμένους, γνωστούς καί ἄγνωστους, καί ἄλλοι βρίσκουν τήν εὐκαιρία νά κουβεντιάσουν μέ διάφορα συγγενικά ἢ φιλικά πρόσωπα πού συναντοῦν καμιά φορά ὕστερα ἀπό μεγάλο χρονικό διάστημα. Ἀλλά καί οἱ νεόνυμφοι νιώθοντας ποικίλα καί ἀνάμικτα συναισθήματα καί ἔχοντας ὑπόψη τους πώς αὐτή τήν ὥρα εἰσέρχονται σέ ἕνα ἐντελῶς καινούργιο στάδιο, σημαντικότατο γιά τήν ὑπόλοιπη ζωή τους, καί πώς ὅλων τῶν καλεσμένων τά βλέμματα εἶναι στραμμένα πάνω τους, δέν εἶναι κατά τή γνώμη μας σέ θέση νά παρακολουθήσουν μέ ἄνεση καί ἀπερίσπαστη προσοχή τά ὅσα τελοῦνται καί λέγονται ἐκείνη τή στιγμή.
β) Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, γιά ὅσους καί γιά ὅση ὥρα μπορέσουν νά αὐτοσυγκεντρωθοῦν, ἡ κατανόηση τῆς Ἀκολουθίας τοῦ τελούμενου μυστηρίου δέν εἶναι εὔκολη ἐπίσης ὑπόθεση. Καί τοῦτο διότι ἡ ὅλη ἱερολογία τοῦ γάμου, γέννημα ἄλλης ἐποχῆς, δέν εἶναι συνθεμένη στή γλώσσα πού μιλᾶμε σήμερα οὔτε καί σέ γλωσσική μορφή τέτοια πού μέ λίγη καλή θέληση καί προσπάθεια νά εἶναι ἀπόλυτα κατανοητή ἀπό τούς πολλούς. Καί μολονότι, κατά κοινή ὁμολογία, στό σύνολό της ἡ Ἀκολουθία τοῦ γάμου μέ τίς εὐχές της, τούς ὕμνους, τά ἁγιογραφικά ἀναγνώσματα, τίς δεήσεις κ.λπ. εἶναι ἕνα κείμενο μέ ἀναμφισβήτητη φιλολογική ἀξία καί ποιητική ὀμορφιά καί συνοψίζει ὁλόκληρη τήν ὀρθόδοξη διδασκαλία γιά τό μυστήριο τοῦ γάμου -γιατί γιά μυστήριο πράγματι πρόκειται καί μάλιστα μυστήριο μέγα κατά τόν ἀπόστολο Παῦλο- ἐντούτοις ἡ γλωσσική μορφή αὐτοῦ τοῦ κειμένου δέν ἐπιτρέπει στούς πολλούς νά τό ἀπολαύσουν μέ ἄνεση, νά τό χαροῦν πλήρως καί πολύ περισσότερο νά τό κατανοήσουν στό ἀκέραιο.
Οἱ διαπιστώσεις αὐτές, ὄχι ὅμως λιγότερο ἡ παρατηρούμενη δυστυχῶς αὐξητική ὁλοένα τάση στόν ἀριθμό τῶν χωρισμένων οἰκογενειῶν καί οἱ συνακόλουθες, δραματικές κατά κανόνα, ἐπιπτώσεις στή συμπεριφορά καί τό χαρακτήρα τῶν παιδιῶν τῶν οἰκογενειῶν αὐτῶν, ἐπιπτώσεις πού ζοῦμε καθημερινά ἐμεῖς στό Σχολεῖο ὡς παιδαγωγοί, ἀλλά καί ὅλοι μας παρατηροῦμε στό εὐρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, μᾶς ὁδήγησαν ἀπό χρόνια τώρα στή σκέψη νά παρουσιάσουμε στό εὐρύτερο κοινό τό κείμενο τῆς Ἀκολουθίας τοῦ γάμου σέ ἁπλούστερη κάπως γλωσσική μορφή, γιά νά μπορεῖ ἔτσι ὁ ἀναγνώστης μέ ἄνεση καί ὅποτε θέλει νά τό μελετᾶ καί νά ὠφελεῖται ἀπό τήν πλησμονή τῆς σοφίας πού περικλείει. Καί αὐτή μας τή σκέψη ὑλοποιοῦμε μέ τήν παρούσα ἔκδοση.
Ἐπειδή ὅμως ὁποιαδήποτε μετάφραση ἢ μεταγλώττιση ἑνός κειμένου, ὅσο ἐπιτυχημένη κι ἂν εἶναι, δέν μπορεῖ νά ἀποδώσει ἐπακριβῶς τό πρωτότυπο, τό ὁποῖο ἑπόμενο εἶναι νά χάνει πολύ ἀπό τήν ποίηση καί τήν ὀμορφιά του, ἴσως ἀκόμη σέ ὁρισμένα σημεῖα καί ἀπ᾿ αὐτό τό πραγματικό νόημά του, γι᾿ αὐτό θεωρήσαμε σκόπιμο νά παραθέσουμε ἀπαραίτητα καί τό πρωτότυπο τοῦ κειμένου.
Ἐπιπλέον μελετώντας κανείς τό κείμενο τῆς Ἀκολουθίας τοῦ γάμου παρατηρεῖ πώς καί μετά τήν ἀπόδοσή του σέ ἁπλούστερη γλωσσική μορφή ἐξακολουθοῦν νά ὑπάρχουν σημεῖα πού γιά τήν πληρέστερη κατανόησή τους χρειάζονται εὐρύτερο σχολιασμό. Ὁ σχολιασμός αὐτός θεωρήθηκε ἀπαραίτητος καί ἀποτέλεσε μέρος τῆς ἐργασίας μας, ἀκριβῶς ἐπειδή ρίχνει περισσότερο φῶς στό κείμενο καί διευκολύνει ἔτσι τόν ἀναγνώστη νά τό κατανοήσει καλύτερα.
Σύμφωνα λοιπόν μέ ὅσα ἐκθέσαμε παραπάνω ἡ ὅλη ἐργασία περιλαμβάνει τά ἑξῆς τρία μέρη.
1) Τό πρωτότυπο κείμενο τῶν Ἀκολουθιῶν τῶν σχετικῶν μέ τό γάμο, ὅπως αὐτές εἶναι καταχωρισμένες στό Μικρό Εὐχολόγιο, ἐκδόσεως Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος (ἀνατύπ. Θ´ 1984), σελ. 90-131. Οἱ Ἀκολουθίες αὐτές εἶναι· α) Ἀκολουθία ἐπὶ μνήστροις ἤτοι τοῦ ἀρραβῶνος, β) Ἀκολουθία τοῦ στεφανώματος ἤτοι τοῦ γάμου, γ) Ἀκολουθία εἰς δίγαμον, τῆς ὁποίας προηγοῦνται τά Κεφάλαια περί διγάμων καί δ) Ἀκολουθία ἐπὶ ἐπανασυστάσει γάμου διαζευχθέντων.
2) Μετάφραση συνολική τῶν δύο πρώτων Ἀκολουθιῶν (α, β) καί μερική τῶν δύο ἑπόμενων (γ, δ). Ποιά μέρη ἀπό τίς δύο αὐτές τελευταῖες Ἀκολουθίες μεταφράζουμε καί γιατί μόνο αὐτά, ἐξηγοῦμε σέ σχετικό προεισαγωγικό σημείωμα πού προτάσσεται ἀκριβῶς πρίν ἀπό τά μεταφραζόμενα μέρη. Ὀφείλουμε ἐδῶ νά διευκρινίσουμε σχετικά μέ τή μετάφραση πώς σέ ἀρκετά σημεῖα, δύσκολα στήν κατά λέξη ἀπόδοση, χρησιμοποιοῦμε τήν παράφραση.
3) Ἑρμηνευτικά σχόλια καί ἄλλες σημειώσεις. Στό τρίτο τοῦτο μέρος προσπαθοῦμε νά διαλευκάνουμε καί νά καταστήσουμε περισσότερο κατανοητά στό μέσο ἀναγνώστη ὁρισμένα σημεῖα τῶν Ἀκολουθιῶν· καί τοῦτο ὅσο βέβαια τό ἐπιτρέπουν οἱ πνευματικές μας δυνάμεις, ἡ διαίσθηση καί ἡ ἐμπειρία 28ετοῦς ἔγγαμου βίου. Πάντως στό μέρος τοῦτο τῆς ἐργασίας μας, ἐπειδή κατά τό λυρικό ποιητή Βακχυλίδη [ἀπόσπ. 5 (14)] «ἕτερος ἐξ ἑτέρου σοφός τό τε πάλαι τό τε νῦν· οὐδέ γάρ (= ῥᾷστον) ἀρρήτων ἐπέων πύλας ἐξευρεῖν», κάνουμε εὐρεία χρήση χωρίων, γνωμῶν, κρίσεων καί ἀπόψεων, ἁγιογραφικῶν καί πατερικῶν κυρίως ἀλλά καί ἄλλων, ὅπως μπορεῖ νά διαπιστώσει ὁ ἀναγνώστης ἀπό τά πολλά παραθέματα*.
* Οἱ ἀριθμοί παραπέμπουν τόν ἀναγνώστη στά Ἑρμηνευτικά σχόλια καί τίς ἄλλες σημειώσεις πού παραθέτουμε, κατά Ἀκολουθία, στό Γ´ μέρος τοῦ βιβλίου, σελ. 99 κ.ἑ. (Σ.Μ.).
Τά περισσότερα ἀπό τά σχόλια, πέρα ἀπό τόν καθαρά ἑρμηνευτικό, ἔχουν χαρακτήρα ἀναλυτικό καί ἐποικοδομητικό («ἐπιστασίες» εἶναι ὁ ὅρος πού χρησιμοποίησε γιά τά σχόλια αὐτοῦ τοῦ τύπου ὁ Εὐγένιος Βούλγαρις στό ἔργο του «Ἀδολεσχία φιλόθεος»). Εἶναι ἐκτεταμένα καί τιτλοφορήθηκαν γιά νά ἐπικεντρώνεται κάθε φορά ἡ προσοχή τοῦ ἀναγνώστη στήν οὐσία τοῦ θέματος, ὅσο βέβαια τοῦτο εἶναι δυνατό. Ἀπό τήν ἄποψη αὐτή πιστεύουμε ὅτι τό μέρος τοῦτο τοῦ βιβλίου θά μποροῦσε νά τό μελετήσει ὁ ἀναγνώστης καί ἀνεξάρτητα σχεδόν ἀπό τά δύο προηγούμενα. Καί ἀκριβῶς γι᾿ αὐτούς τούς λόγους, τόν ἰδιότυπο δηλ. χαρακτήρα καί τή μεγάλη ἔκτασή τους, τά σχόλια, οἱ συμβολισμοί καί οἱ διάφορες σημειώσεις δέν καταχωρίστηκαν, ὅπως συνήθως γίνεται, κάτω ἀπό τό μεταφραζόμενο κείμενο καί στό ἀντίστοιχο σημεῖο τῆς σελίδας πού γίνεται ἡ σχετική παραπομπή· κάτι τέτοιο, πέρα ἀπό γενικότερους λόγους τεχνικῆς καί αἰσθητικῆς, θά δυσκόλευε τελικά, κατά τή γνώμη μας, ἀντί νά διευκολύνει καί τόν ἴδιο τόν ἀναγνώστη.
Ὅσο γιά τόν τίτλο τοῦ βιβλίου πού δέν εἶναι ἄλλο παρά μιά χαρακτηριστική φράση, μεστή περιεχομένου, ἀπό τήν Ἀκολουθία τοῦ στεφανώματος, παραπέμπουμε τόν ἀναγνώστη στά ἑρμηνευτικά σχόλια, ὅπου γίνεται εὐρύτερος λόγος. Τά ἀποσιωπητικά στόν τίτλο, ἐκτός ἀπό τόν ἔντονο καί γόνιμο προβληματισμό πού θέλουν ἀπό τήν πρώτη κιόλας στιγμή νά ὑποβάλουν στόν ἀναγνώστη, εἴτε ἔγγαμο εἴτε ἄγαμο, δείχνουν πώς ὑπάρχει καί συνέχεια στή φράση αὐτή πού ἀπευθύνεται ἀπό τό Λειτουργό σέ τόνο καθαρά προσωπικό στό γαμπρό, μιά συνέχεια πού φτάνει ὥς τήν ἀντίστοιχη φράση πού λέγεται προσωπικά γιά τή νύφη καί τήν ξεπερνάει μάλιστα· «Καί σύ, Νύμφη, μεγαλύνθητι...». Κάνω τούτη τή διευκρίνιση γιά νά μήν «ἀπορριφθῶ» προκαταβολικά καί ἀλόγιστα ἀπό τούς καί τίς ὀπαδούς τοῦ φεμινιστικοῦ κινήματος· γιατί ὑπάρχει τό ἐνδεχόμενο παρασυρόμενοι ἀπό τόν τίτλο καί μόνο τοῦ βιβλίου νά τό θεωρήσουν ἀντιφεμινιστικό καί νά μήν προχωρήσουν στή μελέτη του. Ἀντίθετα μάλιστα ὀφείλω νά δηλώσω «ἐκ προοιμίου» πώς κι ἐγώ προσπαθῶ νά εἶμαι ὀπαδός τοῦ καλῶς ἐννοούμενου φεμινισμοῦ, ὅπως ἐξάλλου πρέπει νά συμβαίνει μέ κάθε σωστό καί συνειδητό χριστιανό, ὀπαδό δηλ. καί ἀκόλουθο τῆς διδασκαλίας Ἐκείνου, ὁ ὁποῖος ἐξύψωσε ὅσο κανείς ἄλλος τή γυναίκα καί τήν ἀνέβασε στό βάθρο τῆς πλήρους ἰσοτιμίας μέ τόν ἄντρα. «Οὐκ ἔνι ἄρσεν καί θῆλυ» διδάσκει ἡ Γραφή· ἄντρας καί γυναίκα δηλαδή, ὡς «υἱοί Θεοῦ», εἶναι ἰσότιμοι· δέν ὑπάρχει, δέν πρέπει νά ὑπάρχει, διάκριση καί διαφορά (βλ. Γαλάτας γ´ 26-28).
Στόχος μας καί ἐπιθυμία εἶναι τό μικρό τοῦτο πόνημα νά ἀποτελέσει ἕνα εἶδος ἐγκολπίου γιά κάθε ἔγγαμο ἢ μέλλοντα νά ἔλθει «εἰς γάμου κοινωνίαν», γιά νά μπορεῖ νά ἀνατρέχει καί νά ἐνδιατρίβει σ᾿ αὐτό πρός ἄντληση δυνάμεως καί σοφίας -ὄχι βέβαια δικῆς μας ἀλλά αὐτῆς πού περικλείεται στήν ἱερολογία τοῦ γάμου- κάθε φορά πού νιώθει τήν ἀνάγκη καί διαθέτει ἄνεση χρόνου, ἄν βέβαια πιστεύει στήν ἱερότητα τοῦ μυστηρίου τοῦ γάμου καί θέλει ὁ ἔγγαμος βίος του νά εἶναι γνήσια ὀρθόδοξος, ὅπως δηλ. παρουσιάζεται στήν Ἀκολουθία πού ψάλλεται κατά τήν ὥρα τοῦ στεφανώματος. Ἀπό τήν ἄποψη αὐτή τό παρόν βιβλίο θά μποροῦσε, κατά τήν ταπεινή μας γνώμη, νά εἶναι τό καλύτερο καί πολυτιμότερο δῶρο σέ κάθε ζεῦγος νεονύμφων. Καί θά τό θεωρούσαμε μεγάλο κέρδος, ἄν ἡ ἀνάγνωσή του συντελοῦσε στή συνειδητοποίηση τῆς σοβαρότητας τοῦ θεοσύστατου θεσμοῦ τοῦ γάμου καί στήν ἐξασφάλιση ὁμαλῆς συμβίωσης ἔστω καί σέ ἐλάχιστους· καί πολύ μεγαλύτερο κέρδος θά τό θεωρούσαμε, ἄν ἡ ἀνάγνωση τοῦ μικροῦ τούτου βιβλίου γινόταν ἀφορμή νά σωθεῖ ἀπό βέβαιο καί ἀναμφίβολο ναυάγιο ἔστω καί ἕνας μόνο γάμος· γι᾿ αὐτό καί μόνο τό λόγο θά δικαιωνόταν ἡ συγγραφή καί ἡ ἔκδοση τοῦ παρόντος πονήματος.
Στή γλωσσική μορφή τῆς παρούσας ἐργασίας ἀκολουθήθηκαν βασικά (στό τυπικό, τή φωνητική καί τήν ὀρθογραφία τῶν λέξεων) οἱ κανόνες τῆς νεοελληνικῆς γραμματικῆς, ὅπως αὐτή ἀναπροσαρμόστηκε ἀπό τό ΚΕΜΕ καί ἀποτέλεσε τό ὄργανο διδασκαλίας τῆς δημοτικῆς γλώσσας σέ ὅλες τίς βαθμίδες τῆς ἐκπαίδευσης. Γραμμένη ἡ ἐργασία ἀρχικά ἐξ ὁλοκλήρου στό μονοτονικό σύστημα τυπώθηκε τελικά στό πολυτονικό καί λόγω τῆς φύσεώς της (τά κείμενα τῶν Ἀκολουθιῶν καί τά πολλά ἁγιογραφικά καί λοιπά παραθέματα ἀπό τήν ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας τυπωμένα στό μονοτονικό θά ἔχαναν ἀπό αἰσθητική ἄποψη), ἀλλά κυρίως γιά λόγους ἀρχῆς τοῦ ἐκδοτικοῦ οἴκου, ὁ ὁποῖος, ὅπως καί τόσοι ἄλλοι, πιστός στήν παράδοση, ἐξακολουθεῖ νά χρησιμοποιεῖ στίς ἐκδόσεις του τό πολυτονικό ἀποκλειστικά σύστημα.
Τελειώνοντας θά ἤθελα νά ἐκφράσω ἀπό αὐτή ἐδῶ τή θέση τίς θερμές μου καί ὁλόψυχες εὐχαριστίες σέ ὅλα ἀνεξαιρέτως τά μέλη τοῦ Κεντρικοῦ Διοικητικοῦ Συμβουλίου τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, τά ὁποῖα «θείᾳ ἐπινεύσει καί βουλήσει» εὐδόκησαν μέ σχετική ἀπόφασή τους νά παρουσιαστεῖ στό εὐρύτερο ἀναγνωστικό κοινό ἀπό τίς Ἐκδόσεις τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας ἡ παρούσα ἐργασία. Τό γεγονός τοῦτο περιποιεῖ στήν ταπεινότητά μου ὕψιστη τιμή.
Ἰδιαίτερα αἰσθάνομαι ἐπιτακτική καί ἐσώτατη τήν ἀνάγκη νά εὐχαριστήσω μέ ὅλη μου τήν καρδιά ἀφενός τόν κ. Εὐάγγελο Π. Λέκκο, Διευθυντή τῶν Ἐκδόσεων τῆς Α.Δ., γιά τή φαεινή καί ἐντελῶς αὐθόρμητη -θεόπεμπτη ὁμολογῶ- ἰδέα τῆς ἐκδόσεως τοῦ παρόντος πονήματος καί τήν εὐμενή πρός τό Κ. Δ. Συμβούλιο στή συνέχεια εἰσήγησή του καί ἀφετέρου τόν ἀξιοσέβαστο κ. Μάρκο Α. Σιώτη, ὁμότιμο Καθηγητή τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, γιά τήν καλοσύνη του καί τήν ὑπομονή πού εἶχε νά μελετήσει ἀπό θεολογική - δογματική ἄποψη τά σχετικά χειρόγραφα· τόν εὐχαριστῶ τόσο γιά τά καλά του λόγια ὅσο καί γιά τίς ἐξαιρετικά ἐποικοδομητικές καί διακριτικές παρατηρήσεις του.
Καί κάτι ἀκόμη· Θά ἦταν παράλειψη καί ἀχαριστία ἀπό μέρους μου, ἐάν δέν ἀναγνώριζα τήν πολύπλευρη καί πολύτιμη προσφορά καί δέν ἔλεγα ἕνα μεγάλο «εὐχαριστῶ» καί σ᾿ ὅλους γενικά τούς ἄλλους συντελεστές τῆς καλαίσθητης τούτης ἔκδοσης.
Θ. Ν. Ζ.