Ἡ προσφορά καί ἡ σωτηρία τῆς πόρνης Ραάβ
1. «Ὁ Ραάβ τῇ πόρνῃ συγχωρήσας». Ἡ πόρνη Ραάβ ἔκρυψε στό σπίτι της καί διευκόλυνε τούς δύο νεανίσκους πού ἀπέστειλε ὁ Ἰησοῦς τοῦ Ναυῆ νά κατασκοπεύσουν τήν Ἱεριχώ πρίν ἀπό τήν κατάληψη καί τήν καταστροφή της. «Ἐπίσταμαι ὅτι δέδωκεν ὑμῖν Κύριος τήν γῆν» (Ἰησ. Ν. 2,9) εἶπε ἡ Ραάβ, ἀνέφερε τά ὅσα θαυμαστά «ἐποίησεν» Κύριος ὁ Θεός στόν ἐκλεκτό λαό τοῦ Ἰσραήλ μέχρι ἐκείνη τή στιγμή καί ζήτησε νά τή γλιτώσουν ἀπό τή μελλοντική καταστροφή, καθώς καί τά μέλη τῆς πατρικῆς της οἰκογένειας. Καί πράγματι ὅταν ἔφτασε ἡ ὥρα τῆς καταστροφῆς τῆς πόλης «εἰσῆλθον οἱ δύο νεανίσκοι οἱ κατασκοπεύσαντες τήν πόλιν εἰς τήν οἰκίαν τῆς γυναικός καί ἐξηγάγοσαν Ραάβ τήν πόρνην καί τόν πατέρα αὐτῆς καί τήν μητέρα αὐτῆς καί τούς ἀδελφούς αὐτῆς καί πάντα, ὅσα ἦν ἐν αὐτῇ, καί πᾶσαν τήν συγγένειαν αὐτῆς καί κατέστησαν αὐτήν ἔξω τῆς παρεμβολῆς Ἰσραήλ. καί ἡ πόλις ἐνεπρήσθη ἐμπυρισμῷ σύν πᾶσιν τοῖς ἐν αὐτῇ, πλήν ἀργυρίου καί χρυσίου καί χαλκοῦ καί σιδήρου ἔδωκαν εἰς θησαυρόν Κυρίου εἰσενεχθῆναι. καί Ραάβ τήν πόρνην καί πάντα τόν οἶκον τόν πατρικόν αὐτῆς ἐζώγρησεν Ἰησοῦς καί κατῴκησεν ἐν τῷ Ἰσραήλ ἕως τῆς σήμερον ἡμέρας, διότι ἔκρυψεν τούς κατασκοπεύσαντας, οὕς ἀπέστειλεν Ἰησοῦς κατασκοπεῦσαι τήν Ἱεριχώ» (Ἰησ. Ν. 6,23–25). Ἡ ὅλη ἐπιχείρηση τῆς καταστροφῆς τῆς πόλης, ἡ μεγάλη προσφορά καί ἡ σωτηρία τῆς πόρνης Ραάβ ἱστοροῦνται στήν Π.Δ. (Ἰησ. Ν. κεφ. 2–6). Πρβλ. καί Ἑβρ. ια´ 31.
2. «Καί τοῦ Τελώνου τήν μετάνοιαν προσδεξάμενος». Πρόκειται γιά τήν εἰλικρινή μετάνοια τοῦ ἁμαρτωλοῦ Τελώνη, ὁ ὁποῖος «κατέβη δεδικαιωμένος εἰς τόν οἶκον αὐτοῦ» παρά ὁ ὑπερόπτης καί περηφανευόμενος γιά τίς ἀρετές του Φαρισαῖος. Τή διδακτική παραβολή τοῦ Τελώνη καί τοῦ Φαρισαίου, στήν ὁποία προβάλλεται ἡ ἀξία τῆς πραγματικῆς ταπείνωσης καί καταδικάζεται ἡ ἔπαρση καί ὁ κομπασμός, βλ. Λουκ. ιη´, 10–14.
3. «Μή μνησθῇς ἁμαρτημάτων ἡμῶν ἀγνοίας ἐκ νεότητος». «Ἁμαρτίας νεότητός μου καί ἀγνοίας μου μή μνησθῇς» λέγει καί ὁ ἱερός ψαλμωδός στόν 24ο Ψαλμό (στίχ. 7)· Μή θυμηθεῖς δηλαδή καί μήν καταλογίσεις σέ βάρος μου τίς ἁμαρτίες πού ἀπό ἐπιπολαιότητα καί ἀπειρία νεανική, καθώς καί ἀπό ἄγνοια, διέπραξα.
4. «Ἐάν γάρ ἀνομίας παρατηρήσῃς, Κύριε...». Ὁ στίχος, ἀπό τόν 129ο Ψαλμό, εἶναι ἄριστα ἁρμοσμένος ὡς αἰτιολογία τῆς προηγούμενης πρότασης. Στόν Ψαλμό ὁ στίχος ἀπαντᾶ ὡς ἑξῆς· «Ἐάν ἀνομίας παρατηρήσῃς, Κύριε, Κύριε, τίς ὑποστήσεται;». Ἡ ἀπάντηση βέβαια εἶναι ἀρνητική, ἀλλά ὁ ψαλμωδός ἐπαφίεται καί ἐλπίζει στήν εὐσπλαγχνία τοῦ Θεοῦ· γι᾿ αὐτό καί συνεχίζει· «ὅτι παρά σοί ὁ ἱλασμός ἐστιν».
5. «Σύ γάρ μόνος ὑπάρχεις... πολυέλεος, πολυεύσπλαγχνος, καί μετανοῶν ἐπὶ κακίαις ἀνθρώπων». Πανομοιότυπα σχεδόν εἶναι τά ἑξῆς χωρία τῆς Π.Δ.· «Ἐπιστράφητε πρός Κύριον τόν Θεόν ἡμῶν, ὅτι ἐλεήμων καί οἰκτίρμων ἐστίν, μακρόθυμος καί πολυέλεος καί μετανοῶν ἐπὶ ταῖς κακίαις» (Ἰωήλ 2,13) καί «ἔγνων ὅτι σύ ἐλεήμων καί οἰκτίρμων, μακρόθυμος καί πολυέλεος καί μετανοῶν ἐπὶ ταῖς κακίαις» (Ἰωνᾶς 4,2). Πρβλ. καί Ψαλμ. 85,15.
6. «Δώρησαι αὐτοῖς... τῆς πόρνης τά δάκρυα». Βλ. Ματθ. κστ´ 6–13, Μαρκ. ιδ´ 3–9, Λουκ. ζ´ 36–50. Πρβλ. καί τήν ὑμνολογία τοῦ Ὄρθρου τῆς Μ. Τετάρτης πού ψάλλεται τό βράδυ τῆς Μ. Τρίτης. Τό Ὑπόμνημα τοῦ Τριωδίου ἀναφέρει σχετικά τά ἑξῆς· «Τῇ ἁγίᾳ καί μεγάλῃ Τετάρτῃ τῆς ἀλειψάσης τόν Κύριον μύρῳ πόρνης γυναικός μνείαν ποιεῖσθαι οἱ θειότατοι πατέρες ἐθέσπισαν, ὅτι πρό τοῦ σωτηρίου πάθους μικρόν τοῦτο γέγονεν». Ἡ ὑμνολογία αὐτή, μεστότατη λυρισμοῦ και συγκινητικότατη, συγκεντρώνει πλήθη πιστῶν στούς ἱερούς ναούς τό βράδυ τῆς Μ. Τρίτης. Ὑπάρχουν μάλιστα καί ἄνθρωποι πού, ἐνῶ κατά κανόνα δέν ἐκκλησιάζονται, δέν ἐννοοῦν νά χάσουν τό ἰδιόμελο τῆς Κασσιανῆς «Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή...» πού ψάλλεται μέ περισσή κατάνυξη καί κάθε ἐπισημότητα τό ἴδιο βράδυ.
7. «(Δώρησαι αὐτοῖς)... τοῦ ληστοῦ τήν ἐξομολόγησιν». Πρόκειται γιά τό ληστή πού συσταυρώθηκε μέ τόν Κύριο καί «αὐθημερόν τοῦ Παραδείσου» ἀξιώθηκε μέ «τήν σωτήριον ἐν τῷ σταυρῷ ὁμολογίαν» τῆς δικῆς του ἁμαρτωλότητας καί τῆς ἀθωότητας τοῦ Ἰησοῦ. Στήν εἰλικρινή μετάνοια καί στό αἴτημα τοῦ «εὐγνώμονος» ληστῆ «μνήσθητί μου, Κύριε, ὅταν ἔλθῃς ἐν τῇ βασιλείᾳ σου» ὁ «πάσχων ὡς ἄνθρωπος» Ἰησοῦς ἀνταποκρίθηκε ἄμεσα καί θετικά μέ τό γνωστό διαβεβαιωτικό του λόγο· «ἀμήν λέγω σοι, σήμερον μετ᾿ ἐμοῦ ἔσῃ ἐν τῷ παραδείσῳ». Βλ. Λουκ. κγ´ 39–43. Πρβλ. καί τό Ὑπόμνημα τοῦ Τριωδίου τῆς Ἀκολουθίας τῶν Παθῶν τοῦ Κυρίου ἡ ὁποία ψάλλεται τό βράδυ τῆς Μ. Πέμπτης, τό Ἐξαποστειλάριο καί πλεῖστα ἄλλα σημεῖα τῆς σχετικῆς ὑμνολογίας τῆς Ἐκκλησίας μας.
8. «Τό καθ᾿ ἡμᾶς διαρρήξας χειρόγραφον, καί τῆς δυναστείας τοῦ διαβόλου ρυσάμενος ἡμᾶς».
Προφανῶς ἐδῶ πρόκειται γιά τή διδασκαλία τοῦ ἀποστόλου Παύλου, ὁ ὁποῖος πρῶτος στήν «Πρός Κολασσαεῖς» ἐπιστολή του (κεφ. β´ στίχ 13–15) κάνει λόγο γιά τό «καθ᾿ ἡμῶν χειρόγραφον, ὅ ἦν ὑπεναντίον ἡμῖν»· τοῦτο μέ τή σταυρική του θυσία «ἐξήλειψεν» ὁ Χριστός καί «ἦρεν ἐκ τοῦ μέσου προσηλώσας αὐτό τῷ σταυρῷ» «χαρισάμενος ἡμῖν πάντα τά παραπτώματα». Τό χειρόγραφο αὐτό, πού ἀπό πολλούς ἑρμηνεύεται ὡς χρεωστικό κατά κάποιο τρόπο ὁμόλογο πού ὑπογράφηκε ἀπό τόν προπάτορα Ἀδάμ ὡς δεῖγμα τῆς ὑποταγῆς του στόν ἀρχηγό τοῦ θανάτου, δηλ. τό Διάβολο, καί ἀπό τότε βάρυνε ὁλόκληρο τό ἀνθρώπινο γένος, τό ἀκύρωσε ὁ Χριστός, ὁ ἀρχηγός τῆς ζωῆς, «σχίσας», «διαρρήξας» καί «προσηλώσας αὐτό τῷ σταυρῷ». Καί ἀφοῦ διαπόμπευσε «τάς ἀρχάς καί τάς ἐξουσίας» τοῦ σκότους καί τοῦ θανάτου μέ τή σταυρική του θυσία καί τίς ἔσυρε ὡς νικητής πίσω ἀπό τό θριαμβευτικό του ἅρμα, μᾶς γλίτωσε μιά γιά πάντα ἀπό τή δυναστεία τοῦ Διαβόλου, μᾶς ἀνακαίνισε καί μᾶς χάρισε τή ζωή «νεκρούς ὄντας ἐν τοῖς παραπτώμασι».
Ἡ ἀντίληψη αὐτή ἐπαναλαμβάνεται συχνά πυκνά στά κείμενα τῶν ἱερῶν Πατέρων, καθώς καί στήν ὑμνογραφία τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἔτσι π.χ. στήν Ἀκολουθία τοῦ Ἀκάθιστου Ὕμνου ὁ Ἰησοῦς ἀποκαλεῖται «χρεωλύτης πάντων ἀνθρώπων», ὁ ὁποῖος «χάριν δοῦναι θελήσας ὀφλημάτων ἀρχαίων ἐπεδήμησε δι᾿ ἑαυτοῦ πρός τούς ἀποδήμους τῆς αὐτοῦ Χάριτος· καί σχίσας τό χειρόγραφον ἀκούει παρά πάντων οὕτως· ἀλληλούϊα». Στούς μακαρισμούς τῆς Μ. Πέμπτης ψάλλουμε· «Τό χειρόγραφον ἡμῶν ἐν τῷ σταυρῷ διέρρηξας, Κύριε...», ἐνῶ σέ ἀναστάσιμο τροπάριο τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα διασαλπίζουμε· «Χριστός ὁ Σωτήρ ἡμῶν τό καθ᾿ ἡμῶν χειρόγραφον προσηλώσας τῷ σταυρῷ ἐξήλειψε...» καί ἄλλα πολλά.
9. «Κρεῖσσον ἐν Κυρίῳ γαμεῖν ἤ πυροῦσθαι». Ἡ φράση τούτη τῆς εὐχῆς ἔχει τήν ἀρχή της στή διδασκαλία τοῦ ἀποστόλου Παύλου πού ἀναφέρεται στό θέμα τῆς ἐγκράτειας τῶν ἀγάμων καί τῶν χηρῶν. Ὁ Παῦλος ὑποστηρίζει ὅτι ὅσοι δέν μποροῦν νά ἀσκήσουν τήν ἀρετή τῆς ἐγκράτειας εἶναι προτιμότερο νά ἔρχονται «εἰς γάμου κοινωνίαν» παρά νά διατρέχουν τόν κίνδυνο νά πέσουν στό ἁμάρτημα τῆς πορνείας· «εἰ δέ οὐκ ἐγκρατεύονται, γαμησάτωσαν· κρεῖσσον γάρ ἐστι γαμῆσαι ἤ πυροῦσθαι» (Α´ Κορ. ζ´ 9). Περισσότερα γιά τό θέμα τοῦτο βλ. παρακάτω, σχόλ. ἀριθ. 11.
10. «Οὐδείς γάρ ἐστιν ἀναμάρτητος, οὐδ᾿ ἄν μία ἡμέρα ὁ βίος αὐτοῦ ἐστιν, ἤ χωρίς ρύπου, εἰ μή σύ μόνος...» Ἡ ἴδια ἀντίληψη ἐκφράζεται ἤδη στήν Π.Δ. Παραθέτουμε ἐνδεικτικά τά ἑξῆς παράλληλα χωρία· «Τίς γάρ καθαρός ἔσται ἀπό ρύπου; ἀλλ᾿ οὐθείς· ἐάν καί μία ἡμέρα ὁ βίος αὐτοῦ ἐπὶ τῆς γῆς...» (Ἰώβ 14,4–5), «τίς καυχήσεται ἁγνήν ἔχειν τήν καρδίαν; ἤ τίς παρρησιάσεται καθαρός εἶναι ἀπό ἁμαρτιῶν;» (Παροιμ. 20,9) καί «ὅτι ἄνθρωπος οὐκ ἔστιν δίκαιος ἐν τῇ γῇ, ὅς ποιήσει ἀγαθόν καί οὐχ ἁμαρτήσεται» (Ἐκκλησ. 7,20). Πρβλ. καί παρακάτω, σχόλ. ἀριθ. 11.
Ἡ εἰδοποιός διαφορά καί ὁ χαρακτήρας τῆς Ἀκολουθίας «εἰς δίγαμον»
11. Ὅπως τονίσαμε καί παραπάνω στό Εἰσαγωγικό σημείωμα τῆς Ἀκολουθίας «εἰς δίγαμον» (βλ. σελ. 94) οἱ δύο τοῦτες εὐχές παρουσιάζουν ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον. Τό περιεχόμενό τους δέν ἔχει τό χαρμόσυνο χαρακτήρα πού ἔχουν οἱ δύο πρῶτες μεγάλες τῆς εὐλογίας εὐχές τῆς Ἀκολουθίας τοῦ στεφανώματος. Ἀντίθετα τίς δύο τοῦτες εὐχές, μικρότερες σέ σύγκριση μέ ἐκεῖνες τῆς Ἀκολουθίας τοῦ στεφανώματος, τίς χαρακτηρίζει μιά μελαγχολική διάθεση καί τό στοιχεῖο πού κυριαρχεῖ σ᾿ αὐτές εἶναι τό ἐπίμονο καί ἐπαναλαμβανόμενο αἴτημα νά συγχωρήσει ὁ Θεός τά παραπτώματα αὐτῶν πού γιά δεύτερη φορά ἔρχονται σέ κοινωνία γάμου.
Γίνεται χαρακτηριστικά μνεία καί προβάλλεται πρός μίμηση ἡ ἐπιστροφή τοῦ Τελώνη τῆς γνωστῆς εὐαγγελικῆς περικοπῆς, ἡ ἐξομολόγηση τοῦ ληστή κατά τήν ὥρα τῆς σταύρωσης, ἡ εἰλικρινής μετάνοια τῆς πόρνης γιά τόν τρόπο τῆς ζωῆς της. Τονίζεται τό ἀσθενές τῆς ἀνθρώπινης φύσης καί ἡ ροπή τοῦ ἀνθρώπου πρός τήν ἁμαρτία ἀπό τά νεανικά του ἀκόμη χρόνια, σέ ἀντίθεση πρός τήν ἁγιότητα καί τό ἀναμάρτητο τοῦ Θεοῦ καί τή μεγάλη του εὐσπλαχνία, φιλανθρωπία καί συγκατάβαση. Πρός τό περιεχόμενο τῶν δύο τούτων εὐχῶν στοιχεῖ καί ἡ προσευχή πού προτάσσεται τῆς Συναπτῆς στήν ἴδια Ἀκολουθία· «Παναγία Τριάς, ἐλέησον ἡμᾶς. Κύριε, ἱλάσθητι ταῖς ἁμαρτίαις ἡμῶν. Δέσποτα, συγχώρησον τάς ἀνομίας ἡμῖν. Ἅγιε, ἐπίσκεψαι καί ἴασαι τάς ἀσθενείας ἡμῶν, ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός σου...», καθώς καί ἡ φράση τῆς «Κυριακῆς» προσευχῆς «...καί ἄφες ἡμῖν τά ὀφειλήματα ἡμῶν».
Μᾶς θυμίζει ἀκόμη τό περιεχόμενό τους σημεῖα ἀπό εὐχές πού λέγονται σέ ἄλλες περιστάσεις, ὅπως π.χ. «ἁμαρτίας νεότητος ἡμῶν, καί ἀγνοίαας μή μνησθῇς» (α´ Εὐχή τῆς Πεντηκοστῆς) ἤ· «...ὡς ἀγαθός καί φιλάνθρωπος Θεός, ἄνες, ἄφες, συγχώρησον τά παραπτώματα ἡμῶν, τά ἑκούσια καί τά ἀκούσια, τά ἐν γνώσει καί ἐν ἀγνοίᾳ... διότι οὐδείς καθαρός ἀπό ρύπου ἐνώπιόν σου, οὐδ᾿ ἄν μία ἡμέρα ἡ ζωή αὐτοῦ, εἰμή μόνος σύ, ὁ ἐπὶ γῆς φανείς ἀναμάρτητος» (γ´ Εὐχή τῆς Πεντηκοστῆς) ἤ· «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ὁ Θεός μου, ἄνες, ἄφες, ἱλάσθητι καί συγχώρησόν μοι τῷ ἁμαρτωλῷ καί ἀχρείῳ καί ἀναξίῳ δούλῳ σου τά πταίσματα καί πλημμελήματα καί παραπτώματά μου, ὅσα σοι ἐκ νεότητός μου μέχρι τῆς παρούσης ἡμέρας καί ὥρας ἥμαρτον, εἴτε ἐν γνώσει καί ἀγνοίᾳ, εἴτε ἐν λόγοις ἤ ἔργοις ἤ ἐνθυμήμασιν ἤ διανοήμασι καί ἐπιτηδεύμασι καί πάσαις μου ταῖς αἰσθήσεσι» (Εὐχή Ε´ τῆς Ἀκολουθίας τῆς Θ. Μεταλήψεως) ἤ· «Πᾶν ἁμάρτημα τό παρ᾿ αὐτοῦ πραχθέν ἐν λόγῳ ἤ ἔργῳ ἤ διανοίᾳ, ὡς ἀγαθός καί φιλάνθρωπος Θεός, συγχώρησον· ὅτι οὐκ ἔστιν ἄνθρωπος, ὅς ζήσεται καί οὐχ ἁμαρτήσει· σύ γάρ μόνος ἐκτός ἁμαρτίας ὑπάρχεις...» (Εὐχή τῆς Ἀκολουθίας «εἰς Κεκοιμημένους») κ.ἄ.
Πῶς ὅμως ἐξηγεῖται ἡ διάχυτη αὐτή μελαγχολική διάθεση, σχετικά μέ τήν ἁμαρτωλότητα τοῦ ἀνθρώπου, πού χαρακτηρίζει τίς δύο τοῦτες εὐχές; Γιατί βέβαια, ὅπως εἴπαμε καί στό Εἰσαγωγικό σημείωμα, μόνο στό σημεῖο τοῦτο διαφοροποιεῖται κυρίως ἡ Ἀκολουθία «εἰς δίγαμον» ἀπό ἐκείνη «τοῦ στεφανώματος». Νομίζουμε ὅτι ἡ ἐξήγηση βρίσκεται σ᾿ αὐτό πού ὑπογραμμίζεται στή δεύτερη Εὐχή καί ἐπιβεβαιώνεται μάλιστα μέ τή σχετική ἀποστολική ρήση, στήν ἔμφυτη δηλαδή ἀδυναμία ἐκείνων πού δέν μποροῦν νά ὑποφέρουν τό ζυγό τῆς ἀγαμίας καί ἔρχονται γιά δεύτερη φορά σέ κοινωνία γάμου.
Ὁ δεύτερος λοιπόν γάμος παρουσιάζεται στίς δύο τοῦτες εὐχές - ἐμμέσως καί πλαγίως στήν α´, εὐθέως καί σαφῶς στή β´- ὡς ἔκφραση καί ἀποτέλεσμα τῆς ἀνθρώπινης ἀδυναμίας. Παρά ταῦτα ὅμως γιά τήν Ἐκκλησία εἶναι ἐπιτρεπτός, κατά θεία μάλιστα παραχώρηση, ὅπως φαίνεται ἀπό τή διδασκαλία τοῦ ἀποστόλου Παύλου. Πράγματι ὁ ἀπόστολος τῶν Ἐθνῶν εἶναι σαφής στό θέμα τοῦτο καί πιστεύει μάλιστα πώς ἐκφράζει μέ τά λεγόμενά του τό θέλημα τοῦ Θεοῦ καί ἑπομένως δέν πλανιέται. Ὑποστηρίζει δηλαδή ὁ ἀπόστολος πώς ὅσοι δέν μποροῦν νά ἀσκήσουν τήν ἐγκράτεια εἶναι προτιμότερο νά ἔρχονται σέ κοινωνία γάμου παρά νά καίγονται ἀπό τή φλόγα τῆς ἐπιθυμίας· ἀποκλίνει ὅμως φανερά πρός τήν ἀγαμία καί τήν ἐγκράτευση (βλ. ὁλόκληρο τό ζ´ κεφ. τῆς Α´ πρός Κορ. ἐπιστολῆς καί κυρίως τούς στίχ. 8–9 καί 39–40).
Τήν ἴδια ἀκριβῶς ἀντίληψη συναντοῦμε καί στόν Ἰωάννη τό Χρυσόστομο, ὁ ὁποῖος, κάνοντας λόγο γιά τήν παρθενία, τό γάμο καί τήν πορνεία, ἀπονέμει τόν «στέφανον» στήν πρώτη, ἐπειδή ἡ ἄσκησή της εἶναι καί ἡ δυσκολότερη, ἀνάλογο ἔπαθλο στό γάμο, ὁ ὁποῖος εἶναι μέση κατάσταση, ἐνῶ ἡ ἀκράτεια, πού εἶναι τό κάτω σκαλί τῆς ἀξιολογικῆς κλίμακας, ἔχει ὡς φυσικό ἐπακόλουθο τίς τύψεις τῆς συνείδησης καί τήν τιμωρία. Λέγει χαρακτηριστικά ὁ ἱερός Χρυσόστομος· «Ὁ γάμος μέσος, ἡ πορνεία κάτω, ἡ παρθενία ἄνω. Παρθενία στέφανον ἔχει, ὁ γάμος ἔπαινον σύμμετρον, πορνεία κόλασιν καί τιμωρίαν. Βλέπε οὖν πῶς ἐγκρατεύῃ, εἰ δύνασαι τήν ἀσθένειαν τοῦ σώματος ἐνέγκαι, καί μή θέλε ὑπέρ τό μέτρον ἀναβῆναι, ἵνα μή ὑπέρ τό μέτρον καταβῇς» (Migne Ε.Π. 55,575).
Εἶναι λοιπόν ὁλοφάνερο πώς δέν εἶναι ὅλοι πλασμένοι γιά τήν ἄσκηση τῆς παρθενίας «διά βίου»· τό εἶπε τοῦτο ὁ ἴδιος ὁ Θεάνθρωπος· «οὐ πάντες χωροῦσι τόν λόγον τοῦτον, ἀλλ᾿ οἷς δέδοται» (Ματθ. ιθ´ 11)· δέν μπορεῖ δηλ. νά χωρέσει στό μυαλό ὅλων ἀνεξαιρέτως τῶν ἀνθρώπων ὁ λόγος τοῦτος τῆς ἀγαμίας, ἀλλά τόν νιώθουν καί τόν κατανοοῦν μόνο ἐκεῖνοι στούς ὁποίους δόθηκε ὡς χάρισμα νά μείνουν ἄγαμοι. Στήν προσπάθειά του νά κατακτήσει ὁ ἄνθρωπος τό στεφάνι τῆς παρθενίας καί νά σηκώσει τό σταυρό τῆς ἀγαμίας ὑπάρχει κίνδυνος νά κατρακυλήσει στό τελευταῖο σκαλί καί νά ὑποπέσει στό ἁμάρτημα τῆς πορνείας. Ὁ καθένας ἑπομένως πρέπει νά ὑπολογίζει τίς δυνάμεις του· «ὁ δυνάμενος χωρεῖν χωρείτω» εἶναι ἡ προτροπή τοῦ Θεοῦ πάνω στό θέμα τῆς παρθενίας (Ματθ. ιθ´ 12). Ὁ καθένας πρέπει νά ἐνεργεῖ ἀνάλογα μέ τό χάρισμα πού τοῦ δόθηκε. Διότι, κατά τό θεσπέσιο Παῦλο, «ἕκαστος ἴδιον χάρισμα ἔχει ἐκ Θεοῦ, ὅς μέν οὕτως, ὅς δέ οὕτως» (Α´ Κορ. ζ´ 7)· ἄλλος δηλ. ἔχει τό χάρισμα νά ζεῖ ἄγαμος καί ἄλλος ἔγγαμος· γι᾿ αὐτό καί, προκειμένου δηλ. νά ἀποφύγει κανείς τόν κίνδυνο τῆς πορνείας, συνιστᾶ ὁ ἀπόστολος μέ συγκατάβαση καί πολλή σοφία· «διά δέ τάς πορνείας ἕκαστος τήν ἑαυτοῦ γυναῖκα ἐχέτω, καί ἑκάστη τόν ἴδιον ἄνδρα ἐχέτω» (Α´ Κορ. ζ´ 2). Ἔτσι λοιπόν ὕστερα ἀπό αὐτά, πέρα ἀπό τό μελαγχολικό περιεχόμενο τῶν δύο εὐχῶν τῆς Ἀκολουθίας «εἰς δίγαμον», ἐξηγοῦνται καί τά ὅσα ὁρίζουν (ἐπιτίμια κ.λπ.) τά «Κεφάλαια περί διγάμων» πού παραθέσαμε παραπάνω πρίν ἀπό τή σχετική Ἀκολουθία (βλ. σελ. 94).
Ἀπό τήν ἄλλη ὅμως πλευρά ἡ παρατήρηση καί ἡ πείρα τῆς ζωῆς καθιστᾶ ὁλοφάνερο τό γεγονός πώς ὅσοι ἔρχονται σέ δεύτερο γάμο δέν ὁδηγοῦνται σ᾿ αὐτόν ἀπό ἀνθρώπινη ἤ σαφέστερα ἀπό σαρκική ἀποκλειστικά ἀδυναμία. Ὑπάρχουν πάμπολλοι καί ποικίλοι ἄλλοι λόγοι πού ὁδηγοῦν σ᾿ αὐτόν, ὅπως ὅλοι μας γνωρίζουμε. Καί ὑπάρχουν δεύτεροι γάμοι πού εἶναι ἐξίσου ἤ καί περισσότερο εὐτυχισμένοι καί εὐλογημένοι ἀπό πολλούς πρώτους, χωρίς βέβαια αὐτό νά σημαίνει πώς παραγνωρίζουμε τό γεγονός ὅτι οἱ δεύτεροι γάμοι ἔχουν νά ἀντιμετωπίσουν, τίς περισσότερες φορές, ἰδιαίτερα προβλήματα καί δυσκολίες πού γιά νά ξεπεραστοῦν εἶναι ἀνάγκη τό ἀντρόγυνο νά εἶναι ὁπλισμένο μέ πολλή σύνεση, μεγάλη ἀνοχή καί βαθιά ἀγάπη.
Ἀκριβῶς γιά ὅλους αὐτούς τούς λόγους ἡ Μεγάλη τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία «καί τοῖς διγάμοις καί τοῖς τριγάμοις τούς νυμφικούς στεφάνους ἐπιτίθησι», εὐχαρίστως δηλ. στεφανώνει καί τούς διγάμους καί τούς τριγάμους καί εὐλογεῖ τό γάμο τους. Καί ὅτι ἡ Ἐκκλησία δέν κάνει οὐσιαστική διάκριση μεταξύ πρώτου καί δεύτερου γάμου, μαρτυρεῖ τό γεγονός ὅτι ἡ Ἀκολουθία «εἰς δίγαμον», ἄν ἐξαιρέσουμε τό μελαγχολικό περιεχόμενο τῶν δύο εὐχῶν πού ἔχει τήν ἐξήγησή του βέβαια, ὅπως εἴδαμε παραπάνω, στό σύνολό της εἶναι ἡ ἴδια Ἀκολουθία πού τελεῖται καί γιά τόν πρῶτο γάμο. Διότι τίς δύο Εὐχές, πού τό περιεχόμενό τους ἔχει σκοπό νά προβληματίσει αὐτούς πού ἔρχονται σέ δεύτερο γάμο καί νά τούς κάμει νά συναισθανθοῦν τήν ἁμαρτωλότητά τους, διαδέχονται πανομοιότυπα ὅσα ἀκριβῶς περιλαμβάνονται στήν Ἀκολουθία τοῦ στεφανώματος καί τελικά καί στήν Ἀκολουθία «εἰς δίγαμον» κυριαρχεῖ τό ἴδιο χαρμόσυνο κλίμα.
Γιά τήν Ἐκκλησία πού δίνει τήν εὐλογία της ἰσχύουν ἐξίσου καί γι᾿ αὐτούς πού ἔρχονται σέ δεύτερο γάμο ὅλα ὅσα ἰσχύουν γι᾿ αὐτούς πού νυμφεύονται γιά πρώτη φορά· τό δημιουργικό ἔργο, τό χρέος καί τά ἀμοιβαῖα καθήκοντα τῶν συζύγων, ἡ ἀγωνιστική διάθεση πρός ἀντιμετώπιση τῶν ἀντιξοοτήτων τοῦ συζυγικοῦ βίου, ἡ ἔγνοια καί ἡ φροντίδα γιά τήν ἀλληλοσυμπλήρωσή τους, ἡ ἀδιάλειπτη προσπάθεια γιά τήν ἐξασφάλιση ὁμαλῆς συμβίωσης, ἡ καλλιέργεια πνεύματος ἀνοχῆς καί εἰλικρινοῦς ἀγάπης. Καί ἡ θεία χάρη «ἡ τά ἀσθενῆ θεραπεύουσα καί τά ἐλλείποντα ἀναπληροῦσα» εἶναι σέ θέση νά κάμει εὐτυχισμένο καί πραγματικά εὐλογημένο καί τό δεύτερο γάμο. Ἀρκεῖ νά ἐμφορεῖται τό ἀντρόγυνο ἀπό πνεῦμα καλῆς θέλησης καί νά διέπεται ἀπό γνήσιο χριστιανικό φρόνημα.